Melisa lekarska

Melisa lekarska (Melissa officinalis) - gatunek byliny z rodziny jasnotowatych. Ludowe nazwy: rojownik, jarownik, pszczelnik, matecznik, miodówka, starzyszek, cytrynowe ziele. Jest wieloletnią rośliną miododajną, osiągającą wysokość 30-80 cm. 

Pochodzi z południowej Europy, z terenów Śródziemnomorskich. Obecnie melisę lekarską możemy spotkać w prawie każdym zakątku świata. Rośnie dziko w Afryce Północnej, Europie i Azji. Uprawiana jest na całym świecie, również w Polsce. Najbardziej ceniona w ziołolecznictwie jest rosnąca w stanie naturalnym, niż z uprawy, posiada bowiem większą zawartość substancji aktywnych, silniejszy aromat i intensywniejszy smak. Początkowo melisa była uprawiana w ogrodach klasztornych, a dziś można ją spotkać na polach i w ogrodach, na tarasach i balkonach.

Melisa lekarska najlepiej rośnie w glebie wilgotnej, lekko kwaśnej, dobrze spulchnionej, w miejscu nasłonecznionym. Rozgałęziona, zielona łodyga jest silnie ulistniona. Liście zielone i lekko zaokrąglone, karbowane na brzegach, ułożone są naprzeciwlegle. Posiada drobne bladoniebieskie lub żółto-białe kwiaty. Kwitnie od czerwca do września. Melisa wydziela piękny zapach, przypominający trochę zapach cytryny. Liście mogą być używane w stanie świeżym lub suszone. Suszy się je szybko w miejscu cienistym i przewiewnym. Najbardziej wartościowe są liście zebrane w czasie kwitnienia. Mają one silny, odświeżający aromat.

Liście melisy zawierają olejek lotny, którego głównymi składnikami są citronelel, geranioł, citral, linolol. Zawierają też garbniki, substancje gorzkie i żywice. 

Melisa lekarska to popularne zioło, które kojarzone jest głównie z działaniem uspakajającym i odprężającym. Melisa działa dobroczynnie na układ nerwowy. Pomaga w bezsenności, depresji oraz nerwicy. Łagodzi bóle głowy i bóle menstruacyjne. Reguluje pracę układu pokarmowego, działa wiatropędnie, zmniejsza wzdęcia i gazy, pomaga przy rozstrojach żołądka i przewodu pokarmowego. Pobudza trawienie i zwiększa wydzielanie soku żołądkowego. Działa przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie i przeciwwirusowo. 

Melisa wykorzystywana jest w przemyśle kosmetycznym i perfumeryjnym.

 

W kuchni wykorzystujemy świeże lub suszone liście melisy lekarskiej. Można dodawać je do sałatek, kanapek, sosów i majonezów, zup, gulaszów, marynat, potraw rybnych. Nadaje się do aromatyzowania baraniny i dziczyzny, do faszerowania wieprzowiny i cielęciny. Melisa świetnie komponuje się z warzywami, potrawami z jaj, galaretkami, dżemami oraz octami ziołowymi. Najbardziej popularna jest orzeźwiająca herbatka z melisy. Gotującą wodą zalewamy garść świeżych liści. Melisę lekarską można również dodawać do letnich ponczów, soków i napojów. Wykorzystywana jest do produkcji likierów. Francuski likier Chartreuse oparty na destylacie winnym i ekstraktach ze 130 różnych ziół zawiera melisę.  Likier Benedictine, to francuski likier korzenny, zawierający 27 roślin i przypraw ze wszystkich zakątków świata, a w tym również melisę.

Ciekawostki związane z melisą:

• Melisę początkowo uprawiano w ogrodach przyklasztornych. Mnisi produkowali z niej nalewki winne i spirytusowe. W XVII wieku pojawiła się korzenna wódka z melisy zwana "Karmelitańską duszą". Wspomniane wcześniej francuskie likiery również pochodziły ze zbiorów klasztornych.
• Melisa lekarska była ulubionym ziołem pszczelarzy. Aby zachęcić pszczoły do powrotu, pocierali ule świeżymi liśćmi. 
• Melissa, żeńskie imię pochodzenia greckiego, oznacza "pszczołę".

Mięta

Mięta (Mentha) - rodzaj roślin z rodziny jasnotowatych. Jej ojczyzną są Chiny. Pierwsze wzmianki o tej roślinie odnajdujemy w papirusie Ebersa. W starożytnym Egipcie używano miętę do balsamowania zwłok. Pachnące łodygi dodawano również do kąpieli. W Rzymie dla pobudzenia działania mózgu umieszczano na głowie wianek upleciony z mięty. Mięta była popularną rośliną występującą prawie na wszystkich kontynentach i tak jest do dzisiaj. Obecnie miętę możemy spotkać w Europie, Ameryce,  Azji i Afryce.

Występuje ponad 30 gatunków rosnących dziko i uprawianych na plantacjach. Najbardziej znane gatunki to m. in. mięta wodna, długolistna, polna, zielona, okrągłolistna, pieprzowa, kędzierzawa.  Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny lecznicze, a inne jako rośliny ozdobne. Wszystkie mają pewne cechy wspólne, są bylinami wieloletnimi, liście na krótkich ogonkach, ułożone naprzeciw siebie. Kwitną drobnymi kwiatkami, od czerwca do sierpnia. Mięta jest rośliną przyprawową, miododajną, rosnącą na żyznej glebie, na słonecznym stanowisku.

Mięta nawodna, inaczej zwana wodną - należy do najpopularniejszych mięt rosnących dziko. Występuje w miejscach podmokłych i bagiennych. Często wykorzystywana jest jako roślina ozdobna do obsadzenia oczek wodnych. Osiąga wysokość do 60 cm. Roślina ma smak kwaskowaty i piekący. Ze względu na dużą zawartość olejków eterycznych stosowana jest w przemyśle kosmetycznym i perfumeryjnym. Kwitnie od lipca do października.
Mięta długolistna - występuje w stanie dzikim w Europie, Afryce i Azji. W Polsce występuje na całym obszarze. Rośnie na wilgotnych łąkach i polach, w pobliżu wody. Kwitnie od lipca do września, wydzielając mało przyjemny zapach.
Mięta kędzierzawa - otrzymana w wyniku łącznia różnych gatunków mięty. Na większą skalę uprawiana w USA, wykorzystywana w lecznictwie i jako przyprawa. Wyglądem przypomina miętę wodną, ale ma inny zapach. Nie zawiera mentolu.

Mięta zielona, mięta kłosowa - wykorzystywana jest w przemyśle spożywczym jako przyprawa i w przemyśle perfumeryjnym i kosmetycznym. Posiada bardziej owocowy, ostry smak niż inne rodzaje mięt. Występuje w centralnej Europie i w Ameryce Północnej. Uprawiana głównie we Włoszech, Francji i krajach Bałkańskich. Jako przyprawy używa się suszone liście i młode wierzchołki pędów.

Mięta pieprzowa, mięta lekarska - powstała z połączenia mięty nadwodnej i mięty zielonej. Pochodzi z Anglii, gdzie uprawiana jest na szeroką skalę. Z mięty pieprzowej pozyskujemy olejek miętowy zawierający mentol, wykorzystywany w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym i kosmetycznym.

Mięta ogrodowa - uprawiana jest dla celów kulinarnych.

Mięta zawiera dużo witaminy C, wapnia, olejek miętowy, kwas askorbiowy, karoten, kwas oleanowy i ursulowy, rutynę, betaninę, związki goryczowe i sole mineralne. Mięta zielona jest bogata w witaminę A, B3 oraz fosfor, żelazo i magnez.

Napar z listków mięty działa orzeźwiająco, rozkurczowo, żółciopędnie i wiatropędnie. Mięta jest skuteczna w chorobach żołądka, przy niestrawności, kolkach i wzdęciach. Mentol zawarty w roślinie ma działanie dezynfekujące. Mięta pobudza apetyt. Olejek mięty pieprzowej używany jest jako środek do inhalacji górnych dróg oddechowych. Mięta działa relaksująco, odprężająco, łagodzi napięcie i nerwowość. Olejek miętowy stosuje się do wyrobu pasty do zębów i wszelkiego rodzaju płukanek jamy ustnej.

 

 

Mięta ma przyjemny, odświeżający zapach i chłodzący, ziołowy smak. W kuchni wykorzystywane są zarówno świeże, jak i suszone liście. Olejkiem miętowym aromatyzuje się wyroby cukiernicze: cukierki, gumy do żucia, lody, ciastka i galaretki. Dodaje się ją do syropów, alkoholi i napojów orzeźwiających. Świeżą miętę pieprzową można dodawać do sałatek, sosów, masła, potraw z ryb, drobiu i mięsa. Mięta zielona głównie używana jest jako przyprawa do deserów, napojów, gum do żucia. Mięta najbardziej popularna jest w kuchni w Anglii, na Bliskim Wschodzie i w Indiach.  W Anglii przyprawia się nią jagnięcinę i baraninę. Tradycyjnie do mięs podaje się sos miętowy. W Indii dodaje się miętę do ryżu, kaszy, przetworów typu chutney, pikantnych dań i konfitur. W krajach Arabskich pije się herbaty ziołowe z dodatkiem mięty oraz jogurty miętowe.

 

Gruszki w czekoladowo-miętowym sosie

Składniki:

• 7 małych gruszek
• 1 łyżka cukru
• starta skórka z 1 cytryny
• 2 szt. czekolady mlecznej
• 20 listków świeżej mięty
• 1 łyżka masła
• 7 szt. wykałaczek

Przygotowanie:

1. Gruszki umyć, obrać ze skóry i ugotować w osłodzonej wodzie, aż będą lekko miękkie.
2. Przygotować sos czekoladowy. Tabliczki czekolady rozpuścić w kąpieli wodnej, dodać startą skórkę z jednej cytryny, listki mięty i masło. Całość delikatnie wymieszać. Gdy sos zacznie się ochładzać wyjąc z niego miętę.
3. Na talerzu rozlać sos czekoladowy, ułożyć na nim gruszki ozdabiając każdą z nich listkiem mięty (najlepiej użyć do tego wykałaczek).

Maniok

Maniok (Manihot esculenta) - rodzaj krzewów i bylin z rodziny wilczomlecznych. Pochodzi z obszarów Ameryki Południowej i Środkowej, obecnie uprawiany również w tropikalnej strefie Afryki i Azji. Krzew osiągający wysokość do 3 metrów. Wytwarza jadalne bulwy korzeniowe o długości 30-90 cm, dochodzące do 2-5 kg. 

Uprawę manioku zaczęto 3000 lat p.n.e. W XVI wieku roślinę zaczęto uprawiać w Afryce, Indiach i na Madagaskarze. 

Odmiany manioku dzieli się na trzy grupy: maniok kauczukodajny, maniok słodki i maniok jadalny. Bulwy manioku stały się podstawą wyżywienia w wielu krajach. Z bulw manioku jadalnego otrzymuje się mączkę tzw. kassawę lub granulki zwane tapioką. Maniok słodki jest blisko spokrewniony z maniokiem jadalnym, jego bulwy nadają się do bezpośredniego spożycia, bowiem zawierają mniej manihotoksyny.

Bulwy manioku jadalnego są bogate w skrobię, ale zawierają glikozyd manihotoksynę, który jest trujący i łatwo przekształca się w kwas pruski. Aby zlikwidować tę truciznę, maniok należy ugotować lub upiec. Wysoka temperatura powoduje likwidację trucizny.  

 

 

 

 

Placki z manioku

Składniki:

• 1 szt. manioku
• 2 łyżki mąki
• 1 jajko
• sól i pieprz
• 1/2 łyżeczki gałki muszkatołowej
• olej do smażenia
• 1/2 szklanki śmietany 30%

Przygotowanie:

1. Maniok obieramy ze skóry, kroimy w grube plastry i gotujemy w osolonej wodzie, aż maniok będzie miękki.
2. Ugotowany maniok odcedzamy, studzimy i rozdrabniamy widelcem na drobne części.
3. Do przygotowanej masy dodajemy mąkę, jajko, gałkę muszkatołową, pieprz i sól do smaku.
4. Smażymy placki na gorącym tłuszczu, do zarumienienia z każdej strony,
5. Placki z manioku podajemy z kwaśną śmietaną.

Lebiodka pospolita - oregano

Lebiodka pospolita (Origanum vulgare), zwana popularnie oregano. Jest to roślina wieloletnia należąca do rodziny jasnotowatych osiągająca wysokość od 30 do 80 cm. Lebiodka jest spokrewniona z majerankiem ogrodowym, często też nazywana jest majerankiem dzikim. Pierwsze wzmianki na temat lebiodki odnajdujemy w starożytności. Grecki lekarz Dioskorides, żyjący w I w. n.e. w dziele "O rzeczach leczniczych" opisał wygląd tej rośliny i jej właściwości lecznicze i działanie. W starożytnej Grecji, aby zapewnić szczęście w życiu pozagrobowym, rośliny lebiodki sadzono na grobach. W średniowieczu oregano miało zabezpieczać przed czarami.

 

Lebiodka pochodzi z rejonu śródziemnomorskiego. Obecnie występuje w Europie, Azji Mniejszej, Ameryce Północnej i Południowej oraz w Afryce Północnej. Największe jej uprawy występują w Hiszpanii, Francji, we Włoszech, w Grecji i Meksyku. W Polsce występuje na całym terytorium. W naturalnym środowisku rośnie najczęściej na brzegach lasu, łąkach, polach i na słonecznych suchych zboczach.

 

Przyprawa o korzennym zapachu i gorzkawym smaku dzieli się na wiele gatunków różniących się zapachem i ostrością smaku. Kwitnie od czerwca do sierpnia. W okresie kwitnienia zbiera się górne części roślin, suszy w zaciemnionym i przewiewnym miejscu, w temperaturze otoczenia. Ususzone rośliny przechowuje się w szczelnym opakowaniu. Suszone liście oregano mają silniejszy aromat niż świeże liście.

Oregano zawiera olejki eteryczne m.in. tymol, fitonocydy, linalol, a także sterole, taniny, żywice, gorycze, barwniki, witaminę C, kwasy organiczne, flawonoidy i sole mineralne.

Napar z lebiodki działa uspokajająco, przeciwzapalnie, żółciopędnie i przeciwkaszlowo, a także wpływa na poprawę apetytu. Stosuje się ją w zaburzeniach trawienia, nieżytach błon żołądka i dwunastnicy, niedoczynności wątroby, wzdęciach, schorzeniach górnych dróg oddechowych i przy chorobach płuc. Lebiodka poprawia metabolizm. Działa odtruwająco. Popularne mieszanki ziołowe w swoim składzie zawierają lebiodkę. W kosmetyce olejku lebiodki używa się do aromatyzowania mydeł, płynów i kremów.

Oregano - przyprawa niezbędna do pizzy, nadaje się do przyprawiania niektórych zup, jarzyn, sałatek, potraw z pomidorów, z fasoli oraz potraw rybnych. Przyprawia się nim pieczone i duszone mięsa: wieprzowinę, cielęcinę, jagnięcinę i baraninę. Podczas grillowania dobrze jest położyć ziele rośliny na żarzące się palenisko, wówczas pieczone potrawy nabierają przyjemnego, delikatnego aromatu. Oregano należy do głównych przypraw kuchni włoskiej, greckiej, meksykańskiej i hiszpańskiej. We Włoszech, oregano dodawane jest do pizzy i wszystkich potraw pomidorowo-serowych. W Meksyku przyprawia się potrawy z fasoli, chili i pikantne zupy. W Grecji przyprawia się lebiodką, pieczone na grillu, mięsa i ryby.

Roślina ma właściwości barwiące. Z kwiatów otrzymuje się barwnik pomarańczowy, ziele zaś barwi na czarno.

Placek z szynką i pomidorami

Składniki:

• 30 dag mąki pszennej
• 20 g drożdży
• płaska łyżeczka cukru
• 1/2 szklanki wody
• 2 łyżki oliwy
• 1/2 łyżeczka soli
• 1 łyżeczka oregano
• 1 szklanka startego żółtego sera
• 15 dag szynki
• 2 pomidory
• ketchup

Przygotowanie:

1. W letniej wodzie wymieszać drożdże i odstawić na kilka minut w ciepłe miejsce.
2. Mąkę połączyć z fermentującymi drożdżami, dodać cukier i sól.
3. Wyrobić ciasto, zagnieść na kulę i odstawić w ciepłe miejsce do wyrośnięcia.
4. Rozgrzać piekarnik (220 stopni C).
5. Ciasto rozpłaszczyć, posmarować oliwą, ułożyć składniki: szynkę pokrojone pomidory, posypać żółtym serem i oregano.
6. Piec 15-20 minut w temperaturze 220 stopni C.
7. Po wyjęciu dodać sos pomidorowy.