Hyzop

Hyzop (Hyssopus L.) - rodzaj roślin należący do rodziny jasnotowatych. Pochodzi z krajów śródziemnomorskich i Azji Mniejszej. Występuje około 5 gatunków tej rośliny. Niektóre z nich są uprawiane jako rośliny lecznicze lub przyprawy kuchenne. Hyzop występuje w Europie Południowej i Środkowej, Afryce Północnej, Azji Zachodniej, Ameryce Północnej i na Kaukazie. Gatunkiem typowym występującym również w Polsce jest hyzop lekarski, zwany również izapem lekarskim, józefkiem, józefką.

Hyzop lekarski (Hyssopus officinalis), bardzo popularny, głównie na obszarze południowej Europy i na Bliskim Wschodzie. Na obszarach Europy Środkowej, jako przyprawa, roślina nie jest prawie wcale używana. Nazwę tej rośliny odnaleźć można już w Biblii, ale w czasach starożytnych też o hyzopie pisano. Pisał o nim m.in. Pedanios Dioskurydes, grecki lekarz, farmakolog i botanik oraz Hipokrates, grecki lekarz, jeden z najwybitniejszych prekursorów współczesnej medycyny. Do Polski hyzop dotarł w XVI wieku dzięki zakonom benedyktynów i cystersów, którzy rozpowszechniali zioła i rośliny przyprawowe, uprawiając je w ogrodach przyklasztornych. 

Hyzop nie wymaga specjalnych gleb i nie jest wymagający. Roślina, to niewielki półkrzew, dorastający do 20-30 cm. Liście ma niewielkie, lancetowate. W okresie kwitnienia pojawiają się drobne kwiaty, najczęściej białe, niebieskawe lub różowe. Jest rośliną miododajną.

Hyzop lekarski zawiera olejek lotny, glikozydy, żywice, garbniki, cukier. Jest stosowany jako środek łagodzący kaszel. Działa przeciwzapalnie i bakteriobójczo. Działa wiatropędnie, zapobiega nadmiernemu poceniu się, podnosi ciśnienie krwi. Pomaga w dolegliwościach żołądkowo-jelitowych, reguluje pracę żołądka, pobudza apetyt. Nie zaleca się stosowania hyzopu w okresie ciąży, bowiem w dużych dawkach może spowodować krwawienie i poronienie.

Ziele hyzopu ma lekko gorzkawy, korzenny smak i przyjemny, słodkawy zapach. Najbardziej aromatyczne są liście, które najczęściej są wykorzystywane zarówno świeże jak i suszone.

W kuchni hyzop lekarski nadaje się do przyprawiania sałatek mięsnych i rybnych. Z uwagi na jego właściwości, które przyczyniają się do łatwiejszego przyswajania ciężkostrawnych potraw, wykorzystuje się hyzop do przyprawiania smażonych dań mięsnych, wszelkich pieczeni,  potraw warzywnych, z fasolą i grochem na czele.  Przyprawia się nim potrawy z ziemniaków, sałatki i surówki warzywne. Wspaniale harmonizuje z selerem i pietruszką. Stosuje się go do peklowania mięs, a także w przemyśle konserwowym i monopolowym. Z ziela uzyskuje się olejek używany do produkcji wódek i win ziołowych. Francuski likier Chartreuse oparty jest na destylacje winnym i ekstraktach ze 130 różnych ziół, w tym z hyzopu. Przyprawa komponuje się również z twarogiem, serami i pasztetami. We Francji i we Włoszech często szczyptę przyprawy dodaje się do sosów, dressingów i majonezów.

Sałatka warzywna z hyzopem

Składniki:

• 2 marchewki
• 2 pietruszki
• 1 kalarepa
• 4 pomidorki koktajlowe
• 2 ogórki konserwowe
• 2 ziemniaki
• 1/2 selera
• 2 jajka
• 2 łyżki majonezu
• hyzop lekarski - 1 łyżka świeżych liści
• 1 łyżka oliwy
• 3 szklanki bulionu
• sól i pieprz do smaku

Przygotowanie:

1. Hyzop przygotowujemy minimum dzień wcześniej. Drobno posiekany zalewamy lekko podgrzaną oliwą i pozostawiamy w chłodnym miejscu.
2. Jaja gotujemy na twardo i studzimy. Marchew, pietruszkę, kalarepę, ziemniaki i seler kroimy w talarki i gotujemy w bulionie do miękkości. 
3. Pomidorki koktajlowe i ogórki kroimy w plasterki.
4. Wszystkie warzywa po ostudzeniu łączymy z majonezem, dodajemy drobno pokrojony hyzop, doprawiamy solą i pieprzem. Dekorujemy pokrojonym w plasterki jajkiem. 

Pieprz cayenne

Pieprz cayenne (Capsici fastigiati), pieprz kajeński, papryka cayenne, należy do rodziny psiankowatych. Jest to roślina tropikalna występująca w Indiach, Afryce, Ameryce Północnej i Południowej. To rodzaj bardzo ostrej przyprawy wytwarzanej z papryki Cayenne, która jest blisko spokrewniona z meksykańską papryką Jalapeno, Chociaż nazwa wskazuje, że jest to pieprz, tak naprawdę przyprawa nie jest zaliczana do pieprzów. Przyprawa znana była już w XVIII wieku.

Pieprz kajeński ma intensywnie czerwoną barwę, ostry smak i wyrazisty zapach. Jest to ususzona i zmielona papryczka cayenne. Jako przyprawę należy stosować ją z umiarem, może bowiem podrażnić żołądek i jelita.

Pieprz cayenne zawiera substancje wpływające korzystnie na nasze zdrowie. Zawiera alkaloid kapsaicynę, błonnik, antyoksydanty, potas, magnez, żelazo, jest bogatym źródłem witaminy C oraz witaminy B1, B2, B3, E. Stosowana z umiarem papryka cayenne przyspiesza metabolizm, obniża poziom złego cholesterolu, oczyszcza krew z toksyn, łagodzi problemy żołądkowe, hamuje apetyt, stąd często stosowana jest w różnych dietach odchudzających. Działa korzystnie na układ krążenia. Wykazuje działanie przeciwrakowe, przeciwzapalne i przeciwbólowe.

 

Pieprz kajeński używany jest do przyrządzania ostrych sosów, dressingów i kremowych zup. Przyprawia się nim różne gatunki mięsa, gotowane, smażone i pieczone. Pasuje do ryb, krabów, krewetek i innych owoców morza, do potraw z jajek oraz serów. Dodany do sałatek, surówek warzywnych i ziemniaków poprawia ich smak. Jest składnikiem ostrego sosu Tabasco. Przyprawa jest niezastąpiona w każdej kuchni. Nadaje się do każdej obróbki termicznej: gotowania, smażenia, pieczenia, a także można nią posypywać gotowe potrawy. Tylko uwaga, jest piekielnie ostra. Ma delikatnie zadymiony aromat, lekko cierpki. Maleńka szczypta pieprzu cayenne potrafi zamienić potrawę na ognistą :)

Przyprawę przechowujemy w szczelnie zamkniętym pojemniku z ciemnego szkła, chroniąc przed dostępem światła.

Kurczak w pieprzu cayenne

Składniki:

• 8 pałek kurczaka
• 1 łyżeczka pieprzu cayenne
• 1 łyżka miodu
• 1 łyżka dżemu pomarańczowego
• 2 łyżki oliwy

Przygotowanie:

1. Pałki kurczaka umyć, posolić, ułożyć w naczyniu żaroodpornym, posmarować oliwą i wstawić do nagrzanego piekarnika (190 stopni C) na około 20 minut.
2. Przygotować sos: połączyć miód, dżem i pieprz cayenne.
3. Gdy skrzydełka zaczną się rumienić, posmarować je przygotowanym sosem. Piec przez 15-20 minut.

Mniszek pospolity

Mniszek pospolity (Taraxacum officinale) zwany inaczej: mniszkiem lekarskim, mleczem, dmuchawcem, wilczym zębem, hetmańską buławą, podróżnikiem, męską stałością. Gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Mniszek rośnie wszędzie tam gdzie rośnie trawa, na łąkach, polach, w ogrodach i w parkach. Możemy go spotkać w Europie, Azji, Ameryce Północnej i Południowej.  W Polsce jest rośliną pospolitą występującą na całym obszarze. Mniszek jest wszędobylski i często traktowany jest jak chwast.

Pierwsze wzmianki o mniszku odnajdujemy już w starożytnej Grecji, gdzie wykorzystywany był jako roślina lecznicza m. in. do przemywania oczu. Stosowany zewnętrznie przyspieszał proces gojenia się ran, zwalczał brodawki i kurzajki. Kulinarne właściwości rośliny doceniono w Anglii w XIV wieku zaliczając roślinę do roślin sałatkowych.

Mniszek pospolity, zwany często mleczem, posiada gruby, długi korzeń, koloru jasno brązowego, liście zielone, lancetowate z charakterystycznym podcięciem. Przez środek liścia biegnie żyła z mlecznym sokiem. Kwiaty rośliny są intensywnie żółte. Roślina kwitnie od kwietnia do sierpnia. Owoce zebrane są w dmuchawcu tworząc puszystą kulę. 

Surowcem zielarskim są korzenie, liście i kwiaty. Korzeń rośliny zawiera substancje goryczkowe, żywice, gumy roślinne, sterole, sporo soli mineralnych, kwasy organiczne, garbniki i związki cukrowe. Kwiaty i liście zawierają witaminy z grupy A, B, C, D, sole mineralne, luteinę, olejki eteryczne i związki cukrowe. Mniszek lekarski wykorzystywany jest przy leczeniu dróg żółciowych, wątroby i trzustki. Wywar z korzeni zaleca się przy problemach żołądkowych i kłopotach trawiennych.

W Polsce znamy Mniszka jako niewielki chwast porastający pola, łąki i trawniki. Ale są też takie miejsca na świecie, że ta roślina bardziej przypomina krzew lub drzewo.

W kuchni z młodych liści przyrządza się sałatkę wiosenną. Liście najsmaczniejsze są młode, mają w sobie mniej goryczki, niż te późniejsze zbierane po kwitnięciu rośliny. Młodziutkie listki mlecza są bardzo popularne we Francji, gdzie są składnikiem wiosennych sałatek oczyszczających. Podawane są wraz z sosem winegret w towarzystwie zielonej sałaty, cykorii lub z listkami młodej pokrzywy. Mniszek pospolity jest dodatkiem do zup i sosów. Z kwiatów robi się wino lub po dodaniu sporej ilości cukru uzyskuje się tzw. miodek. Słodki syrop o złotej barwie.  Ususzone i uprażone korzenie używa się jako namiastkę kawy.

Sałatka wiosenna z młodymi liśćmi mniszka pospolitego

Na sałatkę nadają się pierwsze, młode listki mniszka pospolitego zebrane jeszcze przed kwitnieniem rośliny. Dawniej ten popularny chwast wchodził w skład sałatek, surówek i zup. 

 

Składniki:

• 1 szklanka młodych liści mniszka pospolitego
• 1/2 główki sałaty lodowej
• 2 jajka ugotowane na twardo
• 2 pomidory
• 10 dag szynki
• sól i pieprz do smaku
• 1 pęczek szczypiorku
• 1 mała czerwona cebula 
• 2 łyżki majonezu
• 1 łyżka oliwy
• 1/2 łyżeczki cukru
• 1 łyżeczka soku z cytryny

Przygotowanie:

1. Liście mniszka sparzyć wrzątkiem, oczyścić, pozbawić grubszych łodyg.
2. Sałatę lodową oczyścić, porwać na drobne części.
3. Jajka ugotować na twardo, po ostudzeniu pokroić w ósemki.
4. Pomidory pokroić w cząstki, cebulę w drobne talarki. Szynkę pokroić w paski.
5. Przygotować sos. Połączyć majonez z oliwą, dodać cukier i sok z cytryny. Wymieszać dokładnie na gładką emulsję.
6. Wszystkie składniki sałatki wymieszać ze sobą, ułożyć na talerzu, polać sosem, doprawić do smaku solą i pieprzem.
7. Przygotowaną sałatkę posypać szczypiorkiem. Podawać z bagietką.